У Круглянскім раёне, што на Магілёўшчыне, у вёсцы Ваўканосава майструе музычныя інструменты Аляксандар Харкевіч. Яго вырабы выстаўляюцца ў музеях, яны не раз адзначаліся на фестывалях і конкурсах.
82-гадовы носьбіт старажытнага рамяства жыве ў абязлюдзелым паселішчы і марыць, каб яно адрадзілася. Баліць душа ў старога і за навакольнае асяроддзе, якое, як ён кажа, забрудзілі. На ягоную думку, беларусам не хапае свабоды, і, калі яна ў іх з’явіцца, тады і заквітнее Беларусь.
Бубнач-самавук з маленства
Цягу да майстравання музычных інструментаў ды грання на іх Аляксандар Харкевіч адчуў яшчэ ў маленстве. Добрым музыкам быў адзін з ягоных дзядоў. Яму ж самаму дужа падабаліся ўдарныя інструменты.
«У маці добра выходзіла барабаніць. Яна, як і мой дзед, была самавучкай», — прыгадаў стары.
«Малым я ўпадабаў бубны. Спрабаваў змайстраваць іх сабе. У клюбе тады збіраліся на вечарынкі, гарманісты мяне падзывалі і казалі: „Ну, падбарабань нам“. Ім лягчэй было іграць. Ды і сам я і пеў, і танцаваў».
«У маёй маладосці без вечарынак вяскоўцы не абыходзіліся, — сказаў Аляксандар Антонавіч. — Вечарынкі тады ж былі вялікай радасцю і забаваю. Кожны раз для іх выбіралі новую хату. Прыбіралі яе. Плацілі скрыпачу. А гульні мы ладзілі, якія на гумне — словамі не пераказаць. Цяпер такога ў вёсках няма».
«Я бачу, як ладзяць цяпер тыя ж Купаллі, і параўноўваю іх з нашым, вясковым, дык гэта неба і зямля, — дадаў ён. — На цяперашнім Купаллі няма купальскага настрою. Тое, што ладзіцца — гэта імітацыя свята, не болей за тое».
Забаранілі хадзіць у школу за валачобніцтва
Паказваючы свае вырабы. Аляксандар Антонавіч прыгадаў, як яму на два тыдні забаранілі былі наведваць школу, бо выправіўся з прыяцелямі па вёсках валачобнікам.
«Я ведаў шмат валачобных частушак. Хадзілі мы па вёсках. Спявалі, ігралі. Сабралі пірагоў, яек. Вось за гэта і адлучылі мяне ад школы. Нехта даклаў начальству. Быў жа я тады камсамольцам».
«У школе ўдзельнічаў у тэатральных пастаноўках, — дзеліцца гаспадар музычнай майстэрні. — Ролі мне давалі розных дзівакоў, бо быў хлопцам я дужа эмацыйным. Чытаў на конкурсах байкі. Нават перамог на абласным, але ў рэспубліканскім паўдзельнічаць не давялося — трэба было здаваць экзамэны ў інстытут».
У 1960-х гадах Аляксандар Харкевіч пачаў чытаць літаратуру пра беларускія народныя інструменты і масава іх вырабляць.
У майстэрні па скрынках раскладзеныя свістулькі, кляшчоткі, трашчоткі, драўляныя лыжкі. Тут жа і нетутэйшыя інструмэнты: маракасы з кастаньнетамі. Яны таксама вырабленыя рукамі Аляксандра Антонавіча. Іх майстар называе ласкава: маракасікі ды кастаньнецікі. На кожным прэзентаваным госцю інструменце гаспадар іграў, каб засведчыць, што яны «рабочыя».
І бяроста ўвосень пяе
Свайму рамяству ён спрабаваў навучыць сына ды ўнука, але яны не захацелі.
«Сын мне адказаў: „Ай, тату, у мяне цярпення не хопіць на такую працу“», — з усмешкай прыгадаў Аляксандар Антонавіч.
Працуючы ў школе, арганізаваў быў гурток, але, пабачыўшы, што дзеці могуць пашкодзіць сябе вострым рыштункам, ад сваёй задумы адмовіўся. «Ды і ў дзятвы не было цярпення. Ім хацелася, каб усё рабілася хутка і пажадана само», — адзначыў майстар.
«А ці ведаеце, якое дрэва лічаць Боскім? — нечакана запытаў журналіста Аляксандар Антонавіч. Убачыўшы збянтэжанасць, гаспадар сам адказаў на сваё пытанне:
Асіна — Боскае дрэва. Даўней купалы на цэрквах рабілі з яе. Сам пераконваўся ў гаючых якасцях гэтага дрэва. Як пойдзеш у лес па грыбы ці ягады з кепскім настроем, дык тады шукай асіну, абдымі яе, пастой ля яе — і свет стане іншым. Як будзе магчымасьць, то праверце мае словы. Я пачаў рабіць заколкі ў валасы з асіны. Калі баліць галава, дык трэба закалоць такой валасы і боль сунімецца».
Улюбёны матэрыял майстра — дуб. «Ён дужа добра апрацоўваецца, трывалы і доўга служыць. У мяне загатоўкі ўсякія з яго. І белы дуб ёсць, і цёмны», — тлумачыць ён.
Вырабляе Аляксандар Антонавіч ня толькі інструменты. За сваё жыццё ён нямала парабіў аконных рамаў, дзвярэй да іншых патрэбных у дварах рэчаў.
«Плачу падатак як рамеснік, каб да мяне не прыдзіраліся. І як не дапамагчы бабцы, калі яна жыве тут адна? Дзе яна што замовіць? Я і сякеры вастру, косы. Усе ідуць да мяне, і не толькі тутэйшыя. Мае вырабы па ўсёй Беларусі. Калі б я браў хаця б палову таго, што бярэ дзяржава, дык я сюды чыгунку праклаў бы з Талачына», — заўважае з усмешкай стары.
Вёскі няма
Ваўканосава даўно без вечарынак ды ігрышчаў моладзі на гумне. Некалі вялікая вёска са школаю і фермамі цяпер памірае. Аляксандар Харкевіч адзін з нямногіх, хто дажывае свой век у амаль абязлюдзелым паселішчы.
«Людзі пачалі з’яжджаць з вёскі, як дазволілі, — кажа ён. — Гэта была другая палова 1950-х гадоў. З Ваўканосава толькі ў адну Маскву выехала працэнтаў трыццаць тутэйшага насельніцтва. Неяк мы падлічвалі, дык толькі за адзін год выехалі 139 чалавек. Якое ж было тады ў вёсцы жыццё — коней не было, усё рукамі рабілі».
На пытаньне, ці ня сумна старым жыць сярод кінутых хатаў, адказвае:
«Вы ж бачыце, што вёскі ўжо няма. Цяпер трэба чалавеку даплочваць, што ён тут толькі жыве, а нас усяго пазбаўляюць. Была крама — закрылі, быў фэльчарскі пункт — закрылі. Школу разагналі. Дык да чаго ж мы тады ідзём? Такі таленавіты беларускі народ, дык яму трэба даць свабоду, і заквітнее тады Беларусь».
«Як успамінаю маладосьць, дык мне тады думалася, што наперадзе ўсё найлепшае, а цяпер жыць стала надта цяжка, — дадае суразмоўца. — І навакольнае асяроддзе забруджана. У нас няма, як раней, у калодзежах чыстай вады. Студні сталі. Лог зарос, а даўней на ім свойская жывёла лячылася — і ветэрынараў не трэба было. Ды і лесу цяпер няма, як і самой вёскі».
Раней не ведалі, што гаворым па-беларуску
Усё жыццё Аляксандар Антонавіч пражыў у Ваўканосаве. У ягонай маладосці гаварылі вяскоўцы па-беларуску, прыгадвае ён:
«Мы тады асабліва не задумваліся, на якой мове гаварылі. Гаворка для нас была зразумелай, а болей нічога і не трэба было. І ў школах гэтак жа гаварылі. А тое, што яна беларуская, нам жа тады ніхто не казаў».
«Я хацеў бы, каб у Ваўканосаве было болей людзей, але ж вы бачыце, што няма нікога. Я і хату сваю пафарбаваў з сынам, каб весялей было, — на развітанне сказаў стары майстар. — Хацеў бы, каб прырода ачуняла. Непадалёк адсюль быў вір, побач вір. Пойдзеш туды, натопчаш ракаў, рыбіну якую ўловіш. А цяпер у рэчцы рыбіны не пабачыш. Дзе яна цяпер, прыгажосць беларуская?»
